Mag een literair vertaler zelf kiezen?

Bijvoorbeeld omdat een boek toch iets anders aanvoelt dan het origineel. Het wat onheilspellend klinkende Dune van Frank Herbert wordt het neutrale Duin in het Nederlands. En de naam van Dumbledore verandert naar Albus Perkamentus, misschien hetzelfde gevoel maar toch wezenlijk verschillend. In zo’n geval kan het zijn dat je merkt dat de auteur eigenlijk iets anders bedoelde. Is dat dan de schuld van de vertaler? Volgens de Volkskrant wel, zij schreven hier even geleden over dat ‘literair vertalen een wedstrijd is die je altijd verliest’. Hebben ze een punt?

Geforceerd
Voordat we hier op ingaan willen we duidelijk maken dat het onmogelijk is om een tekst goed te vertalen zonder iets te veranderen aan het origineel. Elke schrijver heeft zijn eigen stijl, zijn aparte manier van woordkeuze, een bepaalde snelheid waarin zinnen lopen of juist niet. Voor elk woord dat gekozen is waren er meerdere opties, maar de schrijver kiest net dat ene woord dat het beste bij hem past. Maar vertalers hebben logischerwijs ook elk hun eigen stijl, en als een vertaler geforceerd probeert de stijl van de schrijver te hanteren dan kan dat rare zinnen opleveren. Een voorbeeld komt uit het boek ‘De eenzaamheid van de priemgetallen’, waarin we het met de volgende zin moesten doen: 'Ze had hem een foto gestuurd van een taart met daarop, een beetje scheef, met doormidden gesneden aardbeien Gefeliciteerd geschreven'. Misschien dat de schrijver Paulo Giordano dit in prachtig Italiaans liet klinken als een goed glas wijn op een zomers Terras in Rome. Maar de vertalers (Mieke Geuzebroek en Pietha de Voogd) laten deze zin in het Nederlands geforceerd klinken, alsof het een vereiste was dat voor de Italiaanse woorden hun Nederlandse versies werden gebruikt.

Wie wint er?
Als een vertaler te direct vertaalt, verliest deze volgens ons al snel de ‘wedstrijd’. Gelukkig is de gemiddelde literair vertaler een opgeleide professional, die weet hoe hij hiermee om moet gaan. Die weet dat hij eigenlijk zelf ook als schrijver opereert. En die zijn eigen draai geeft aan een tekst, zonder de boodschap van de originele auteur uit het oog te verliezen. Het resultaat van zo een vertaling is dat het boek misschien anders aanvoelt dan het origineel, maar wel gewoon goed klinkt. En als we het dan over een wedstrijd hebben, wie bepaalt dan wat beter is? Uiteraard is dit niet te zeggen, maar het roept bij ons wel een leuke vraag op. Namelijk of een vertaler een boek zó kan vertalen dat de vertaling beter voelt dan het origineel. Wat is jullie mening?

Aanrader
Dan willen we jullie tot slot nog wijzen op de net opgerichte uitgever Keybooks, die zich richt op het vertalen en uitgeven van literatuur uit Centraal- en Oost-Europa. Hun eerste boek Ladder naar de mist is even geleden uitgekomen, en biedt Nederlandse lezers de kans om 46 korte verhalen van Hongaarse topauteurs te beleven. Een aanrader!

Dit blog werd geschreven door Ruben Cornelissen, founder en strategist FindCircles.