[column] Maak het circulair of maak het niet

Op de toverschool Zweinstein hebben ze goed begrepen wat circulariteit is. De magische spreuk ‘Reparo’ maakt in de wereld van Harry Potter alles heel wat kapot is.

Kom daar eens om als je broodrooster van drie maanden oud er onverhoeds mee stopt en je tevergeefs probeert het ding open te maken om te zien wat er loos is. Nergens één schroefje te bekennen, want het apparaat is van gegoten kunststof en hermetisch geseald, net zoals je telefoon, goedkope elektrische tandenborstel en printer. Allemaal vrijwel onmogelijk om te repareren, allemaal niet-circulair.

Wat wij vaak als dagelijks ongemak voor lief nemen, is in feite een levensgroot obstakel om onze voetafdruk op aarde te beperken.

Spullen die niet herbruikbaar of te repareren zijn, vormen een onacceptabele verspilling van energie en grondstoffen.

Bij elkaar opgeteld gaat het om een enorme belasting op ons ecosysteem. Maar liefst 80 procent van de milieu-impact van een product wordt bepaald door beslissingen die plaatsvinden in de ontwerpfase. Voor een ontwerper is dat een grote verantwoordelijkheid. En daar gaat dus heel vaak iets volledig mis.

Geheel demontabele smartphone

Onze verslavende weggooicultuur moet veel harder bestreden worden. En de ontwerper heeft, met de consument en regelgevers aan zijn zijde, een sleutel in handen om producenten richting een circulaire samenleving te duwen. Voor de Nederlandse ontwerper Bas van Abel was de ergernis over het feit dat hij zijn eigen dure telefoon niet open kreeg, de reden om een nieuwe smartphone te ontwikkelen: de Fairphone, geheel demontabel.

Voor succesvolle modeontwerper Borre Akkersdijk was de frustratie over de zwaar vervuilende kledingindustrie – verantwoordelijk voor 10 procent van de wereldwijde CO2-uitstoot – zelfs reden om helemaal te stoppen met zijn succesvolle jaarlijkse ByBorre-collectie. Hij focust zich nu vrijwel volledig op het maken van verantwoorde garen en stof.

Ontwerp het circulair, of maak het gewoon níét omdat het aanbod al te groot is, zoals Akkersdijk besloot. Misschien weet hij ook dat ­alleen al in Amsterdam jaarlijks 14 miljoen kilo textiel wordt weggegooid. Er moet dringend een antwoord komen op die snel kapotte printer die goedkoper was dan de inktpatronen die erin gaan, een gammel broodrooster van 17 euro op Amazon.com, of begeerlijke smartphones die na één hapering vervangen worden.

Verleidelijk goedkoop

Om de klimaatdoelen te halen – Nederland wil een volledig circulaire economie in 2050 – moeten ontwerper, consument en overheid samen optrekken en producenten dwingen te veranderen.

Niet het verleidelijk goedkope eindproduct staat voorop, maar een verantwoord maakproces en repareerbaarheid. Ecologische voetafdruk boven prijs, herbruikbaarheid boven esthetiek.

In deze circulaire omslag moet de consument worden geholpen, maar hij moet ook zelf iets doen: weiger een product te kopen dat geen schroefjes bevat. Schraap niet de onderkant van de markt af, maar kijk naar spullen die op termijn goedkoper zijn en minder belastend omdat onderdelen herbruikbaar zijn.

Daarnaast moet de overheid de consument juist helpen bij het kiezen. Waarom staat er nog steeds niet op elk gebruiksartikel een footprint-etiket waaruit de milieubelasting blijkt, zoals het nu al verplichte energielabel voor een woning? De overheid kan en moet dit afdwingen bij de zo invloedrijke industrie.

De omschakeling naar circulair is niet simpel, oude productiesystemen en verdienmodellen zijn taai. In je eentje kun je niet een hele productieketen omverwerpen, maar ontwerpers als Van Abel en Akkersdijk zorgen dat andere makers ook in beweging – moeten – komen. Heel simpel is het om als ontwerper te weigeren dingen te ontwerpen die niet open kunnen. Maak het letterlijk maakbaar, zodat iedereen met zijn kapotte broodrooster naar de reparatiewinkel kan.

 

Richard van der Laken is ontwerper en oprichter van platform What Design Can Do. Met de ‘Make It Circular Challenge’ roept hij op om met verfrissende circulaire ideeën te komen.