Utopia, een succesvolle mislukking

Wat de makers ons daarnaast verzekerden was dat Utopia een uniek experiment zou gaan worden. Een groep van vijftien zeer diverse mensen, de pioniers van onze tijd, zouden hun huidige leven vaarwel zeggen en een jaar lang gaan bouwen aan een nieuwe ideale samenleving.

Inmiddels bestaat het programma meer dan een jaar. Kijkend naar de primaire doelstellingen van de Mol en SBS6 was het eerste jaar geslaagd. Op het hoogtepunt keken er meer dan een miljoen mensen en nog steeds ligt het kijkcijfer rond de 700.000. Het programma heeft de zender SBS6 weer voorzichtig op de kaart gezet.

Met de ontwikkeling van de ideale samenleving schiet het wat minder hard op. Onderlinge ruzies van deelnemers, samenzweringen en pesterijtjes, gebrek aan visie en saamhorigheid staan ambities in die richting in de weg. Daarmee komt Utopia dichter bij een andere verwachting die de Mol bij de start van het programma uitsprak 'Utopia kan GTST worden met échte mensen'.

Een redelijk succesvol televisieprogramma maar een mislukt experiment. Is dat erg en is er iets aan te doen? Het lijkt me niet bevorderlijk voor het format omdat het onderscheidende element, de spanningsboog vanuit de ambitie en inspanning van de deelnemers om een nieuwe ideale samenleving te creëren, er op geen enkele manier uitkomt. Het is volledig uitwisselbaar met elk ander reality format waar de deelnemers strijden voor hun individuele belang. In het naamgevende boek 'Utopia' van Thomas Moore, leven mensen op een denkbeeldig eiland waar de ideale samenleving bestaat. Het privébezit is daar afgeschaft om het individuele belang samen moet vallen met het groepsbelang. Ook het unieke van het reality format Utopia zou nou juist moeten zijn dat de leden van de groep het eigenbelang laat samenvallen met het groepsbelang.

De makers kunnen dat op twee manieren sturen. Het eerste heeft te maken met de uitvoering, het tweede met de vorm. Wat betreft de uitvoering is een achilleshiel de casting. Goede deelnemers zijn een absolute voorwaarde om Utopia te laten slagen. Om de groep zover te krijgen dat het gaat bouwen aan een ideale samenleving, zijn om te beginnen uitgesproken persoonlijkheden nodig die zelf in een ideaal geloven en vervolgens in staat zijn de anderen daarvan te overtuigen en mee te krijgen. Daarvoor is visie, idealisme, leiderschap en overtuigingskracht nodig. Die heb ik tot nu toe niet of weinig bij de deelnemers gezien. De casting moet dus beter.

De vorm van het format is voor een deel de erfenis van oerversie Big Brother. Bijvoorbeeld de eliminatierondes. Eén keer per maand wordt een bewoner weggestemd. Bij de start zei de Mol daar het volgende over: 'Enerzijds zijn die eliminatierondes voor mijn eigen gemak: nomineren zorgt voor dynamiek in een groep – en dus voor goede reality. Anderzijds kan het zijn dat Utopia niet ideaal is door een paar rotte appels. Met eliminaties kan toch het paradijs worden benaderd'. Ik zou zeggen, laat dat aan de deelnemers over. Als het lukt om de groep zover te krijgen dat het inderdaad kiest voor het groepsbelang zal het ze ook lukken om zelf mechanismes te bedenken om personen die niet in de groep passen ervan te overtuigen dat die eruit moet. Veel spannender. Op verzoek van de groep kan er dan een nieuwe bewoner worden toegevoegd.

Bij Big Brother waren de eliminatierondes functioneel omdat er uiteindelijk één iemand overbleef die daarmee de winnaar was. Bij Utopia is dat niet zo. Daar hindert het de doelstelling om te bouwen aan een nieuwe samenleving. Want het individuele belang zal het dan namelijk altijd winnen van het groepsbelang omdat het individu moet zorgen geen vijanden te maken en goed over moet komen bij de kijkers.

Pas als die druk weg is en de juiste persoonlijkheden de rolbezetting invullen zullen bewoners initiatief nemen om hun droom te pitchen en realiseren. In plaats van groepsleden elimineren zullen verantwoordelijken door de groep worden gekozen die de leiding mogen nemen om die nieuwe ideale samenleving daadwerkelijk na te gaan streven. Want in een samenleving waarin deelnemers elke maand de kans lopen geëlimineerd te worden, regeert angst. En daar kan veel uit voortkomen. Maar geen idealen.

Michiel Pot is schrijver en regisseur
www.robingoodevents.nl
www.goodle.tv