[column] Leeg schap als hallucinerend icoon

Ik heb de oliecrisis nog meegemaakt. Nederland had zich in 1973 in het conflict tussen Israël en de Arabische wereld, in de ogen van de Arabieren, te pro-Israëlisch opgesteld. En dat werd door de Arabieren niet gepikt. Als straf voor onze sympathie voor en steun aan Israël werd de oliekraan subiet voor Nederland dichtgedraaid. Nederland werd slachtoffer van een heuse olieboycot.

Ik was 15 en herinner me het ‘zondag rijverbod’ nog. Dit verbod werd bekend als de ‘autoloze zondag’.

Formeel zouden er autoloze zondagen zijn van zondag 4 november 1973 tot en met zondag 6 januari 1974. Hieronder ook de autoloze zondag op 18 november 1973 toen het Nederlands elftal in een bomvol Olympisch Stadion in Amsterdam ternauwernood met 0-0 gelijkspeelde tegen de Belgen. Ik voel het bloed nog uit m’n hoofd wegtrekken toen de – in het wit spelende – Rode Duivels vlak voor tijd een zuiver doelpunt zagen worden afgekeurd. Hierdoor gingen de Belgen naar huis en gingen ‘wij’, ruim een half jaar later, naar West-Duitsland om er Vice Weltmeister te worden.

Den Uyl

Memorabel uit die tijd is ook de toespraak van minister-president Den Uyl. Via de twee toen bestaande Nederlandse tv-zenders en drie radiozenders kondigde de premier op zaterdagavond 1 december 1973 in een live uitgezonden toespraak, gericht aan het Nederlandse volk, de benzinedistributie aan. Vanaf 7 januari 1974 ging benzine op de bon. Was het tot dan aan toe met die autoloze zondagen nog best leuk geweest (fietsen op verlate snelwegen) met die distributiebonnen werd het écht anders. Dat was iets vanuit de oorlog. ‘Het wordt nooit meer zoals het was,’ is een legendarisch citaat uit de televisietoespraak van Joop den Uyl. We zouden voortaan zuiniger aan moeten gaan doen. Profetische woorden met de schrale jaren tachtig in het verschiet.

Rutte

Inmiddels zijn we 47 jaar verder en zo lang heeft het geduurd voordat een premier zich op eenzelfde manier weer nationaal tot zijn landgenoten zou moeten richten. Mark Rutte als opvolger van Joop den Uyl. In een crisis die z’n weerga niet kent. In de jaren zeventig werden er door de cabareteske zangers van Farce Majeure nog volop grappen gemaakt over (‘Kiele, Kiele’) Koeweit met z’n vervelende olieboycot en scoorden Vader Abraham en Boer Koekoek nog een dikke carnavalshit met ‘Den Uyl is den Olie’. In 2020 is zoiets uit den boze. Met het liedje ‘Voorkomen is beter dan Chinezen’ werd nog een poging gedaan een, als grappig bedoeld, carnavalsnummer te lanceren. Maar dat veroorzaakte alleen maar negatieve commotie. Over het coronavirus worden geen grappen gemaakt. En terecht! Moesten we in 1973 met z’n allen de verwarming een paar graden lager zetten, in 2020 vallen er doden te betreuren en krijgen we te horen dat 50 tot 60% van de bevolking corona moet krijgen om op die manier groepsimmuniteit te realiseren. Da’s toch van een andere orde dan wat benzinebonnen.

Winkelschap

Hoewel de verschillen groot zijn tussen de olie- en de coronacrisis is er een opvallende parallel. En dat zit ‘m in de manifestatie van de crises.

Hierbij speelt de retail een opmerkelijke rol. In januari 1974 zorgde de benzine-retail er daadwerkelijk voor dat er geen tweede rantsoeneringsperiode in februari kwam. De pomphouders bepaalden het discours, omdat ze in januari zware verliezen hadden geleden. In 2020 zijn het vooral de supermarkten, die als geen ander de alarmtoestand in het land verbeelden. De compleet leeg gehamsterde schappen, die op een navrante manier onze vrees voor het obscure COVID-19 virus beeld geven. Geen dramatisch verslag uit een ziekenhuis, maar het verstilde beeld van een leeg supermarktschap als hallucinerend icoon van een angstig volk in een land in diepe crisis.