Joodse artsen redden mensen met nep-operaties

Voor Joodse medici was hun arts-zijn niet zomaar een baan, schrijft Hannah van den Ende in haar proefschrift, waarvoor ze de ervaringen van 534 Joodse artsen in Nederland bestudeerde. Deze dokters zagen hun werk niet als baan, maar als een roeping. 'De arts diende de zorgen van de schouders van de patiënt te nemen. Een paternalistische houding ten opzichte van de patiënt was dan ook volslagen normaal'. En dat niet alleen, de artsen hielden er ook een hoge medisch-ethische moraal op na.

Met schuurpapier schaafwonden aanbrengen
Maar dat wordt anders als ze bijvoorbeeld Joden die naar een werkkamp moeten, medisch moeten keuren. 'Het principe van eerlijk keuren en naar waarheid medische verklaringen afgeven werd verlaten,' schrijft Van den Ende. 'Het werd de norm dat men zo veel mogelijk mensen probeerde af te keuren, zo niet op feitelijke gronden, dan wel op grond van verzonnen en geënsceneerde diagnoses.' Enkele Joodse artsen weigerde valse verklaringen af te geven, maar de meeste van hun collega's ging over tot 'het verdraaien, aandikken of volledig verzinnen van diagnoses'.
Zo bracht een arts een 'patiënt' in slaap, bracht een snee aan in zijn hoofd en ving het bloed op. Dat spoot hij rond de ogen in de oogkassen. Met schuurpapier werden enkele schaafwonden aangebracht. Zo leek het alsof de man een schedelbasisfractuur had. Medische sabotage dus om mensen te kunnen vrijwaren van deportatie. 'Het was plotseling zeer wenselijk om ziek te zijn en nóg wenselijker om in een ziekenhuis te liggen,' constateert de auteur.

Hoop op leven
Ook in kamp Westerbork, waar zelfs een ziekenhuis aanwezig was, werd medische sabotage toegepast. Maar het redden van een gevangene, betekende het transport van een ander. Overigens, wat deed een ziekenhuis in een concentratiekamp? Waarom deden de Duitsers dat, vraagt Medisch Contact in een interview met de auteur. Omdat de gevangenen, zolang er aandacht was voor hun gezondheid, hoop op leven hielden? Hannah van den Ende: ‘Ja, men wilde de illusie in stand houden dat het er humaan aan toe ging. Zelfs in de concentratie- en vernietigingskampen zijn nog ziekenbarakken geweest. Krankzinnig, natuurlijk.’

Snijden in een gezond lichaam, geen arts die het in zijn hoofd haalt. Maar het gebeurde: het was beter mensen ziek te maken, dan ze gezond te verklaren – met deportatie tot gevolg. Zo, zegt Van den Ende, hielden de artsen zich tóch nog aan hun medische ethiek: het welzijn van de patiënt voor ogen houden.

Tekst: Sjoerd Wielenga, freelance journalist voor o.a. MarketingTribune