Wie heeft het drukken uitgevonden?

Handgeschreven boek


Waar en wie de boekdrukkunst heeft uitgevonden, is omstreden. Ik leerde op de lagere school dat het in Haarlem was. Nederlands trots was Laurens Janszoon Coster, van wie ook een standbeeld op de grote markt in Haarlem staat. Later werd dit herzien: het moest een Chinees, Pi Chang, zijn geweest en voor de westerse wereld een Vlaming - Dirk Martens - of een Duitser uit Mainz - Johannes Gutenberg.

Blokdruk
Vanaf ongeveer duizend jaar geleden werden er ook afbeeldingen gedrukt met blokdruk. Dit is een uitgesneden houtblok, een soort van stempel dus. Deze sleten echter snel en het hele proces was bijzonder onhandig.

Antieke drukpersen in Museum Plantin-Moretus, Antwerpen

Boekdrukkunst in de 15de eeuw
De échte revolutie kwam met het met de hand plaatsen van losse letters op een regel en deze in rijen op elkaar te stapelen. Dat je de losse letters weer voor een ander drukwerk kon gebruiken, was ook kostenbesparend.

Uit deze tijd komt ook de benaming van kapitalen en onderkast voor hoofdletters en kleine letters. De kapitalen lagen in de bovenste kast en de kleine letters in een kast eronder. Daarom heten deze in het drukkersvak nog steeds ‘onderkast’.

De letters werden eerst gesneden en bestonden soms zelfs uit hardhout. De grote revolutie was dat de letters konden worden gegoten met lood. Dit is een paar eeuwen zo doorgegaan en het proces bleef eigenlijk ongewijzigd. Eind 1800 kwam tijdens de industriële revolutie eigenlijk elk ambacht in een stroomversnelling, dus ook het drukken. Hele regels werden in één keer gegoten en bijna automatisch samengevoegd. Na gebruik werd het lood gewoon weer omgesmolten. Een afbeelding werd gegraveerd en tussen de tekst geplaatst.

Offsetdruk
Offsetdruk kwam daarna en is ontwikkeld uit vlakdruk met stenen (lithodruk of steendruk), welke in 1796 door Alois Senefelder uit Praag werd uitgevonden. Lithografie maakt gebruik van het olieachtige vet in de drukinkt. Zoals je misschien weet, wordt vet door water afgestoten. Het kalksteen wordt vochtig gehouden en stoot zo de drukinkt af. Bij offsetdruk is het tegenwoordig een gecoate aluminium plaat. Zo kun je dus inkt op vocht aanbrengen. De plaat stoot de inkt af op een vel papier, voilà: drukwerk! Door middel van een fotografisch proces wordt de tekst en de afbeelding op de plaat aangebracht.

Digitaal drukken
De laatste revolutie is dat de tekst en afbeelding door middel van een laser snel op een rol wordt geschreven, welke hierdoor statisch wordt. Toner, oftewel heel dun poeder, wordt hierdoor aangetrokken en door middel van verhitting gefixeerd.