[column] De politiek is afgehaakt

De vraag is wie er hier is afgehaakt. De burger of de politiek? De ideeën van de Franse filosoof Montesquieu over de trias politica hebben grote invloed op onze staatsinrichting gehad. Hij beschreef deze ideeën in zijn boek De l’Esprit des Lois ('Over de geest van de wetten') in 1748. Volgens Montesquieu is het politieke systeem gebaseerd op het wederkerigheidsprincipe. Burgers kiezen hun vertegenwoordigers die in ruil daarvoor moeten zorgen voor hun belangen en veiligheid, waarbij er een evenwicht moet zijn tussen de wetgevende, uitvoerende en rechtsprekende macht. De politiek is de uitvoerende macht, het recht de wetgevende macht en de burgers hebben de rechtsprekende macht. Deze drie machten moeten elkaar controleren om de vrijheid van de burger te waarborgen.

Absurde onvermogen politiek
Neem de toeslagenaffaire. Los van het menselijk leed en het absurde onvermogen van de politiek om dit probleem op te lossen, worden de rechtszaken die door gedupeerde families zijn aangespannen door het Ministerie van Justitie afgewezen omdat ambtenaren die in opdracht van de overheid werken juridisch niet aangesproken mogen worden. Dit is een belangenverstrengeling van de machten. Sinds wanneer staan ambtenaren van de uitvoerende macht boven de rechtsprekende macht van de burgers? Dit heeft weinig te maken met democratie, maar eerder met totalitarisme. In een totalitaire staat is de deugd overbodig. De totalitaire staat, volgens Montesquieu de despotie, heeft behoefte aan angst. De angst moet alle moed wegvagen en van mensen gehoorzame burgers maken die bereid zijn al hun vrijheid in te leveren.
 

De politiek is afgehaakt
Volgens de oude Grieken is het grondbeginsel van de democratie de deugd. De deugd betekent een ethisch goede manier van handelen, handelen vanuit waarachtigheid. Wanneer deze deugd verdwijnt neemt ambitie en hebzucht het over. Dan draait het om handel, economie en geld. Dan wordt de politiek dienstbaar aan de macht van het geld en de corporaties.
Twee keer heb ik mogen pitchen op de Belastingdienst. Beide keren was de briefing dat de Belastingdienst de relatie met burgers wilde verbeteren. Twee keer heb ik het wederkerigheidsprincipe van de belastingen volgens Montesquie uitgelegd: ‘De staatsinkomsten zijn een stuk bezit dat de burger afstaat om het andere stuk van zijn bezit met zekerheid te kunnen behouden en ervan te kunnen genieten. Voor een goede bepaling van de omvang van deze afdrachten dient rekening te worden gehouden met wat de staat en met wat de burgers nodig hebben. Het is niet de bedoeling dat er, ter wille van denkbeeldige behoeften van de staat, wordt getornd aan de werkelijke behoeften van het volk.’
De eerste keer was met Ron Meijer van het toenmalige Imagine. Met de regel Tot uw dienst, de Belastingdienst. De tweede keer met Thijs de Boer (toen Cheil, nu Bijvoorkeur) met de regel Daar doen we het voor. Beide keren precies dezelfde feedback. We willen geen wederkerigheid. We willen compliance. Maar met compliance creëer je geen verbinding met mensen of burgers. Met compliance bewijs je het gelijk van het systeem. Maar vooral de onmacht ervan. De toeslagenaffaire is hier het pijnlijke voorbeeld van.
De mensen zijn niet afgehaakt. De politiek is afgehaakt. De politiek is helemaal niet op zoek naar verbinding. Daar gaat het mis tussen mens en politiek. De politiek heeft zijn oorspronkelijke rol en betekenis verloren. En ten gunste van wat? Van het eigen gelijk? Van de macht?

Dit artikel verscheen eerder in MarketingTribune 18, 2023.