Sterf! Filmfestival kan helpen tegen doodsangst

Veel mensen hebben een fundamentele angst voor de dood. Hoe kan het dan dat we wel vrijwillig films en series over de dood kijken? Dat vroeg communicatie- en informatiewetenschapper Enny Das zich af. Das is tevens directeur van het Centre for Language Studies aan de Radboud Universiteit. Met een team van onderzoekers bestudeerde ze in een door NWO gefinancierd project wat zogenaamd ‘tragisch entertainment’ ons over de dood ons kan leren. ‘Films kunnen ruimte creëren om op andere manieren naar de dood te kijken,’ legt ze uit. Dat kunnen bezoekers zelf ervaren tijdens het Sterf! Filmfestival op 10 en 11 november in Lux in Nijmegen.

‘De dood hoeft niet per se droevig te zijn,’ zegt Das. ‘Veel Hollywoodfilms stellen de dood voor als het ergste wat je kan gebeuren, maar er zijn ook andere manieren om naar de dood te kijken, zoals in de film Amour: die is wel confronterend, maar geeft toch een ander beeld.’

De dood hoeft niet per se droevig te zijn

Tijdens het festival draaien ook humoristische films, zoals Swiss Army Man, waarin een man op een onbewoond eiland een vriendschap aangaat met een aangespoeld lijk. En er is bijvoorbeeld de ontroerende Japanse film ‘Departures’, over iemand die overledenen wast en aankleedt voor de uitvaart. Daarnaast is er een verrassend randprogramma, met bijvoorbeeld een mobiel dierencrematorium, waar kinderen kleine dode diertjes mee naartoe mogen nemen om hen te cremeren, met een afscheidsdienstje erbij.  Ook kunnen mensen in een telefooncel hun ervaringen over de films delen. Die input wordt dan weer gebruikt voor onderzoek.

Onzichtbaar
De dood mag volgens Das best wat zichtbaarder worden in de samenleving. Vroeger werden overledenen veel vaker thuis opgebaard en begraven onder de kerk of op het kerkhof middenin een dorp of stad. Tegenwoordig liggen begraafplaatsen vaak buiten de stad en zijn uitvaarten klinisch: je ziet de dode niet of nauwelijks.

Dat wegdrukken is problematisch, vindt de onderzoeker. ‘Het is een begrijpelijke strategie, want je wilt niet verlamd worden door de gedachte aan de dood en ook aan leven toe komen. Maar wat je onderdrukt wordt vaak alleen maar groter. De dood mag echt uit het verdomhoekje komen. Door er meer mee bezig te zijn, kunnen we beter leren met onze angst om te gaan.’

Tragisch entertainment
Films kunnen daarbij helpen. Zo keken Das en haar mede-onderzoekers naar de effecten van populaire ziekenhuisseries als House en Grey's Anatomy. Bepaalde overlijdensscenes bleken bij te kunnen dragen aan meer acceptatie bij kijkers, bijvoorbeeld als de dood verlossing biedt voor iemand die ernstig lijdt.

‘Het kan fijn zijn om via films emoties van anderen mee te beleven,’ legt Das uit. ‘Je kunt die emotie daarna weer van je afschudden, maar hebt dan als het ware toch geoefend in het omgaan ermee.’ Dat geldt overigens niet voor iedereen. Vooral bij mensen die al bezig zijn met de dood kan het helpen een film te kijken die betekenis geeft aan de dood. Mensen die niets hebben met de dood worden vaak juist nog banger voor de dood na het zien van filmscenes hierover.

Das benadrukt dat het Sterf! Filmfestival geschikt is voor iedereen, ook voor wie geen zin heeft om verdrietig te worden. ‘Er is een breed palet aan films, ook voor mensen die willen huilen, lachen of griezelen.'

Bron: Radboud Universiteit.