Fake news blijkt nepnieuws

Toch blijft het uitkijken. Het vertrouwen in alle andere mediavormen is nog steeds dalende. Dat maakt ons werk erg lastig. Wat moeten we weten?

Wie de beelden ziet schrikt zich het apelazerus: Trump-aanhangers tijdens één zijn ralliesdie luidkeels ‘fake news’, ‘stop lying’ en ‘go to hell’ schreeuwen naar CNN-anchor Don Lemon. Maar met de camera’s uit stonden ze in de rij voor zijn handtekening…

Het is een prachtig voorbeeld van hoe media- en echte werkelijkheid uiteenlopen. De franse filosoof Jean Baudrillard constateerde al in 1981 (in Simulacra & Simulations) dat we in een ‘Hyper-reality’ leven. Doordat we telkens te kleine, gehypte stukjes zien van het geheel, wordt mediawerkelijkheid - de simulatie - aangezien voor echt.

Perceptie van nepnieuws

In deze digitale tijden is dat alleen nog maar erger. Nu is als klap op de vuurpijl ook nog eens het begrip ‘fake news’ de afgelopen drie jaar in zwang geraakt. Nepnieuws dat onze samenlevingen en democratie flink onder druk zet. Althans, in onze perceptie. 

De feiten spreken de kracht van nepnieuws namelijk best wel tegen. Volgens Edelmans Trustbarometer wordt de journalistiek goed vertrouwd. Ze is het afgelopen jaar, waarin het begrip ‘fake news’ haar hoogtepunt bereikte, zelfs met 5% (!) gestegen. Kortom, hoe harder er ‘fake’ wordt geroepen, hoe meer we journalisten blijken te vertrouwen.   

Waarom dan toch die perceptie? Dat komt hierdoor: zowel onderzoekers als publiek maken slecht onderscheid tussen de woorden ‘media’ en ‘journalistiek’. Het woord media beslaat immers ook sociale media. En al haalt 65% daar wel het nieuws vandaan en vindt het merendeel het lastig goede journalistiek te herkennen (63%), we vertrouwen journalistiek echt ver boven sociale media. 

Behalve dan op die plekken waar de corruptie echt uit de muren druipt – met Turkije overigens voorop – is dat het geval. Ook in Nederland is het vertrouwen in journalistiek hoog (66%), zeker als je dat vergelijkt met instanties als politiek en bedrijfsleven. Het  probleem is dus niet zozeer nepnieuws. Het is het onderscheid tussen journalist en media. Door zaken als branded content, scoops en hardere concurrentie vindt het publiek het lastig waarheid, overdrijving of leugen te onderscheiden. 

Internet-explosie

Wij hier op deze pagina’s zijn daar ook debet aan. Door de decennialange internet-explosie aan blogs, online magazines en nieuwssites zijn we anders gaan concurreren. We brachten meer sensatie aan, werden agressiever in ons cookie- en bannerbeleid en overschreden de morele grenzen van branded content en Big Data. Ontkennen heeft geen zin: velen van ons doen zelfs nog steeds mee. 

Het verklaart ook deels de storytelling-trend. Een goed verhaal immers belicht juist het negatieve en zoekt wrijving op. De opkomst van Storytelling is dus niet alleen maar evolutie. Het kan ook worden gezien als onze vorm van zelfcorrectie. We moeten eerlijker worden. Anders krijgen we die gesimuleerde werkelijkheid op ons neus. 

En niet zo’n beetje ook. Want wie vertrouwt het publiek? Juist, de journalist. Zelfs de grootste Trump-gek vraagt om zijn handtekening. Hoog kwalitatieve journalistieke bolwerken ondervinden nu een revival in populariteit, vertrouwen en zelfs omzet (zie records NYTimes). Ze zitten in de lift en wij kunnen daar van leren. 

En de ironie? Dat geloof wordt allemaal hersteld omdat iemand de hele tijd ‘fake news’ blijft roepen. Blijkt dat nieuws over nepnieuws dus toch nog nep te zijn.

Rogier van Kralingen is schrijver, muzikant, spreker, founder van productiebedrijf The Whole Story en auteur van o.a. The Outerweb.