[column] Brandr 4: Het ontstaan van massaproductie en massaconsumptie

Het ontstaan van massaproductie en massaconsumptie

3. 1 Massaproductie
Werden voor de industriële revolutie de complete producten stuk voor stuk thuis gemaakt door vaklieden en hun gezin, in de fabrieken werden de onderdelen van de producten in grote series geproduceerd door meestal laag geschoolde arbeiders, waardoor de productiviteit vermenigvuldigd werd, en grote schaalvoordelen werden bereikt. De schaalgrootte van de bedrijven maakte ook het inzetten van de nieuwe pas ontwikkelde machines mogelijk. De kostprijs van de producten daalde navenant.

Nadat arbeiders en machines eenmaal in fabrieken samengebracht waren, ontstond de vraag hoe de productieprocessen optimaal gestructureerd konden worden. Het bekendste voorbeeld is natuurlijk dat van Henri Ford. In het begin bouwde hij z’n auto’s zoals voorheen alle producten gemaakt werden: met de hand en met één tegelijk. Die auto stond gedurende het hele productieproces op een vaste plaats, waarbij monteurs de onderdelen daar naartoe brachten en ze op het chassis gemonteerd werden. Op basis van studie van naar de gang die kadavers door de slachthuizen van Chicago maakten, kwam Ford in 1913 tot de conclusie dat het slimmer zou zijn om de auto-in-aanbouw van de ene groep monteurs naar de volgende te slepen, met sterke touwen. Het chassis stopte bij elke groep. De volgende stap lag voor de hand: het productieproces werd opgedeeld in sub-assemblagedelen, verbonden door lopende banden.

Vervolgens bedacht Ford de eerste lopende eindassemblageband. Daarop werd de auto in aanbouw langs de assemblage-units voortbewogen totdat de complete auto op eigen kracht van de productlijn liep. Alle toevoerlijnen langs de route liepen synchroon om de juiste onderdelen op het juiste moment op de juiste plaats aan te leveren. Impliciet in het proces was arbeidsverdeling: het onderverdelen van het gehele productieproces in deelhandelingen, waardoor de arbeidsproductiviteit sterk vergroot werd. Omdat arbeiders maar een beperkt aantal handelingen hoefden te leren kon de training worden ingekort, en konden ze vervangen worden door minder geschoolden. De productietijd van een auto liep terug van twaalf uur in 1908 naar anderhalf uur na 1913.

Uiteindelijk liep in de Fordfabriek op iedere werkdag elke tien seconden een voltooide auto van de band. Ford produceerde zo twee miljoen auto’s per jaar, die voor slechts 260 dollar verkocht werden.

De Fordfabriek in Michigan werd hiermee wereldwijd de maatstaf voor massaproductieprocessen.

3.2 Massaconsumptie
Het behoeft nauwelijks betoog, dat massaproductie afhankelijk is van massaconsumptie. Het één kan niet zonder het ander. Tijdens de industriële revolutie werd massaconsumptie mogelijk door de enorme groei van de bevolking, van 200 miljoen mensen aan het begin van onze jaartelling tot 300 miljoen in het jaar 1000. Ten gevolge van de 'zwarte dood' in de 14e eeuw was de bevolking van Europa gereduceerd tot circa 70 miljoen in 1340. Daarna trad een lange periode van doorgaande maar bescheiden groei op, tot weer een totaal van ca 100 miljoen in 1700. Ten gevolge van met name een verbeterde zuigelingenzorg verviervoudigde de Europese bevolking zich tot circa 400 miljoen in 1900. In Londen bijvoorbeeld daalde het percentage kinderen dat voor het vijdde levensjaar kwam te overlijden van 74,5% in 1730-1749 tot 31,8% in 1810-1829 (bron: Wikipedia ‘World population’).

In het Verenigd Koninkrijk, dat in feite de moeder was van de industriële revolutie, verdubbelde de bevolkingsomvang elke 50 jaar. Van 5,5 miljoen in 1695 naar 10,5 miljoen in 1801, 15,9 miljoen in 1841, 37,0 miljoen in 1901 en 60 miljoen in 2006 (Bayly 2004).

De wereldbevolking was eeuwenlang stabiel gebleven rond de 500 miljoen zielen. Maar rond 1800 begon een bevolkingsexplosie die de wereldbevolking zou opstuwen tot de zeven miljard rond het jaar 2000. Deze expansie ging gepaard met een navenante groei van de productie per hoofd van de bevolking.

World Population and Per Capita GDP (PPP) 1000 AD to 2001. Data from. 17.

Human Capital and Sustainability,
by Ivo Šlaus* and Garry Jacobs (07 January 2011)

Bevolkingsgroei en industriële revolutie gingen als gezegd hand-in-hand, door met name mechanisering in de landbouw, en de voortgaande industriële ontwikkelingen. Een aanzienlijk deel van de agrarische bevolking verhuisde naar de steden met verbetering van hun inkomen,  levensomstandigheden en gezondheid als resultaat.

Er kwam een middenklasse tot ontwikkeling, die een totaal ander leven leidde dan haar agrarische voorgangers. Zij vormde met name een consumptieve voorhoede, die openstond voor de vaak revolutionaire producten en diensten waarmee ze geconfronteerd werden.

De industriële productie groeide navenant. Geschat wordt dat deze zich tussen 1801 en 1901 in het Verenigd Koninkrijk vertwaalfvoudigde. 

Meer mensen kochten een grotere variëteit  aan kleding, schoeisel, porcelein, bestek, boeken, uurwerken, meubels, gordijnen en bedden alsmede voedingsmiddelen en dranken: meer bier, boter, brood, melk, vlees, groenten, fruit en vis. Het aantal winkels groeide navenant en de eerste merkartikelen kwamen tot ontwikkeling.

Wordt over vier weken vervolgd in Brandr 5.

Giep Franzen

* eindredactie: Peter van Woensel Kooy, met dank aan Swocc
* ontwerp tabel: Esther Scheide (vrouwtjevanpapier.nl)


* klik op onderstaand 'profiel' van Giep en zie alle reeds gepubliceerde delen van Brandr chronologisch op een rij of raadpleeg de lijst hieronder.

Archief, lees hier alle delen van Brandr terug:
Brandr 1: De introductie van een merkkroniek
Brandr 2: Merken gedefinieerd
Brandr 3: De geschiedenis van merken