[column] Software vervuilt de wereld

Hoeveel kost het om Tiger King te bingewatchen op Netflix? Behalve het maandelijkse abonnement betaalt ook het milieu een prijs voor je dagelijkse dosis entertainment. Digitale vervuiling is een onzichtbaar probleem waarvan niet veel mensen zich bewust lijken te zijn.

Hoe ‘duur’ is een mailtje?

‘Denk aan het milieu voordat u deze e-mail print’. Je hebt dit vast wel eens onderaan een mailtje zien staan. Het is inmiddels algemeen bekend dat je moet nadenken voordat je iets afdrukt, om zo je CO2-voetafdruk te verkleinen. Maar hoeveel kost het om die e-mail überhaupt te sturen?
Weinig mensen beseffen dat er ook zoiets bestaat als digitale vervuiling. Als we e-mails sturen, gebruiken we computationele energie. Dit energieverbruik vergroot onze CO2-voetafdruk en kan op de lange duur een flinke impact hebben. Je kunt dus evengoed zeggen: ‘Denk aan het milieu voordat u deze e-mail stuurt.’

Als internet een land was, zou het de op vijf na grootste vervuiler ter wereld zijn

Internet verbruikt grote hoeveelheden elektriciteit in datacenters, telecommunicatienetwerken en consumentenapparaten. Als internet een land was, zou het de op vijf na grootste vervuiler ter wereld zijn (Nature.com, 2018).
Op veel terreinen zijn CO2-uitstoot en de impact daarvan op het milieu voortdurend een belangrijk agendapunt. Zo zeer zelfs dat er een zekere gêne ontstaat, wanneer we ons bewust worden van onze eigen CO2-voetafdruk. Dit heeft onder meer geleid tot het begrip ‘flygskam’ (vliegschaamte); een term die oorspronkelijk uit Zweden komt en die het gevoel van schaamte beschrijft dat voortkomt uit reizen per vliegtuig in de wetenschap dat dit veel vervuiling veroorzaakt.
Inmiddels is ook de discussie op gang gekomen over de impact van computationeel energiegebruik op het milieu en beginnen we ons te schamen voor onze digitale voetafdruk.

Hoeveel is je entertainment waard?

Als je Netflix-series bingewatcht, videochat op Houseparty (met dank aan Covid-19) of Bitcoins koopt, blaas je indirect CO2 de wereld in. Een maand lang onafgebroken Netflix-programma’s bingen zorgt voor net zoveel CO2-uitstoot als van Londen naar New York vliegen (Atmosfair, 2020). Dan kun je je natuurlijk afvragen: ‘Wie gaat er nou een maand lang onafgebroken Netflix-programma’s bingen?’, maar dat is het punt niet. Waar het om gaat is dat ook ‘thuis niets doen’ wel degelijk een impact heeft op de wereld om ons heen.

Een maand lang onafgebroken Netflix-programma’s bingen, zorgt voor net zoveel CO2-uitstoot als van Londen naar New York vliegen

En als we stoppen met Netflixen, heeft dat dan direct effect op het energiegebruik? Nee, niet echt. Chris Preist, hoogleraar duurzaamheid en computersystemen aan de universiteit van Bristol, legt uit:
‘De huidige netwerktechnologieën verbruiken doorgaans niet minder energie als je er minder data doorheen stuurt. Het is als met een vliegtuig: ook al vlieg jij niet, het vliegtuig vliegt toch. Dus “niet vliegen” zorgt alleen voor minder uitstoot, als het er op de lange termijn toe leidt dat er minder vliegtuigen vliegen. Maar nieuwere technologieën, vooral in het mobiele netwerk, zorgen dat minder dataverkeer een directer effect heeft op het energieverbruik.’ (Nicole Kobie, 2019)

Kleine veranderingen, grote impact

Het internet is een numeriek spel; zelfs de kleinste verandering kan een enorme impact hebben op het geheel. Neem bijvoorbeeld videoreus YouTube met 60 miljoen pageviews per dag. Volgens onderzoekers (Preist et al., mei 2019) is de jaarlijkse CO2-voetafdruk van YouTube zo’n 10 miljoen ton CO2-equivalent - ongeveer de uitstoot van een stad ter grootte van Rotterdam (600.000 inwoners).

Vanwege het enorme aantal YouTube-gebruikers wereldwijd maakt een minieme optimalisering van de gebruikersinterface al een groot verschil. Het logo wordt per dag 60 miljoen keer gedownload en weergegeven. Met deze aantallen hebben de kleinste veranderingen in het ontwerp en de technologie al invloed op de voetafdruk.

Met deze aantallen hebben de kleinste veranderingen in het ontwerp en de technologie al invloed op de voetafdruk

Daarom bedraagt de grootte van het huidige logo van YouTube vandaag de dag 5 kb (Der Funke, 2020). Het is volledig geoptimaliseerd om het energiegebruik te beperken en maakt de algemene browse-ervaring zo snel mogelijk. En dat allemaal dankzij één eenvoudige optimalisering.

Duurzaamheid versus goed ontwerp

Naarmate het bewustzijn van digitale CO2-voetafdrukken groeide, zijn ontwerpers in hun werk meer en meer rekening gaan houden met duurzaamheid. De laatste jaren staat de term ‘duurzame UX’ steeds meer in de schijnwerpers. Deze beweging ‘neemt haar verantwoordelijkheid voor het milieu door praktijken toe te passen die de schade aan het milieu beperken’ (Rossul, juli 2019).
Er is voor ons als ontwerpers een belangrijke rol weggelegd, omdat wij kunnen proberen het probleem bij de bron aan te pakken. We kunnen duurzamere beslissingen nemen in het werk dat we leveren, of we kunnen onze gebruikers tot duurzamer gedrag aanzetten. Maar als we daarop focussen, kunnen we dan nog steeds goede ontwerpen leveren?
Duurzame UX is een beweging die nog in de kinderschoenen staat. Sommige bedrijven dragen echter al hun steentje bij aan het verkleinen van de CO2-voetafdruk van henzelf en hun gebruikers. De maatregelen lopen in grootte uiteen, maar laten stuk voor stuk blijken dat men zich bewust is van digitale vervuiling.
We hebben twee verschillende manieren ontdekt waarop ontwerpers duurzaamheid bevorderen: kleine prikkels waarbij de gebruiker (misschien zonder het te merken) wordt gestimuleerd om duurzamere opties te kiezen, en optimalisering van content, waarin data zodanig wordt geoptimaliseerd dat er minder energie nodig is.
Deze week zullen we de beste praktijken binnen duurzame UX onder de loep nemen en onze eigen ideeën presenteren over hoe we door middel van ontwerp onze CO2-voetafdruk kunnen verkleinen.

Deze column is geschreven door Danique de Bies, Gabriela Onu, Kent de Bruin en Matthijs Nolst Trenité. De titel referereert aan het beroemde essay Software is Eating the World van Marc Andreessen. De illustraties zijn van de hand van Matthijs Nolst Trenité.