[column] Unseen Amsterdam 2019: No Future fotografie

Renée Steenbergen, expert op het gebied van particuliere kunstverzamelingen en mecenaat, formuleert de twee complementaire trends die zij waarnam op Unseen 2019 als volgt: ‘Opvallend is het grote aandeel fotografie dat het einde van de natuur in beeld brengt: sferische, surrealistisch beelden van neon-kleurige, apocalyptische luchten en zeeën waar geen mens meer te bekennen is: een stervende aarde, post human. Interessant is dat de tweede trend die ik signaleer en die ogenschijnlijk de tegenhanger is, dit no future narratief bevestigt: zwart-wit opnames van mensen, vaak op oud of oud gemaakt papier, die ogen als uitvergrote snapshots uit een ver verleden. De teneur is: deze mensen zijn allang dood en van de aardbodem verdwenen. Het menselijk ras: das war einmal. Het is duidelijk dé thematiek van de millennial-generatie - klimaatverandering - die de boventoon voert op Unseen.’

Credit: foto Maarten Nauw

Acht jaar geleden opgericht door Marloes Krijnen die onlangs afscheid nam als oprichter/directeur van het fotomuseum FOAM, staat Unseen Amsterdam nu als een huis met steeds meer internationale allure, maar niet de wereldtop in huis. En dat geeft ook niet, omdat de maximale psychologische prijs die een Nederlandse consument wil betalen voor een fotoprint rond de 3000 euro ligt, uitzonderingsgevallen zoals museale en particuliere fotoverzamelaars daargelaten. Nederlandse prospects proberen ook af te dingen op de gestelde vraagprijzen voor fotoprints, zo kunnen Amsterdamse galeriehouders bevestigen. Unseen Amsterdam presenteert fotoprints op een toegankelijke en laagdrempelige manier en dat is belangrijk voor de verdere serieuze ontwikkeling van de commerciële markt voor fotoprints in Nederland.

Het Amsterdamse Unseen is een opvallend goed georganiseerd foto-evenement in Nederland en dat kan niet van ieder fotofestijn in Nederland worden gezegd. De deelnemende galeries uit binnen- en buitenland zijn mooi en praktisch ingedeeld in een centrale ronde ruimte. Er zijn lezingen met internationale sprekers, waardoor dit jaar ook fotocuratoren uit bijvoorbeeld Afrika hun werk konden toelichten met ook voor hen specifieke fotofenomenen zoals de vaak nog ongeziene koloniale categorie die het moderne daglicht niet kan verdragen maar die volgens hen wel moeten worden getoond vanwege ons historische bewustzijn, de zogenaamde ‘Awkward Photography’.

Credit: foto Maarten Nauw

Ook de ontvangst en begeleiding van het publiek bestaande uit meer dan 25.000 bezoekers van alle generaties, de pers en VIP’s met een eigen besloten programma is prima geregeld. De stands op de internationale fotoboekenbeurs zijn indrukwekkend divers en er is ook een prijs voor een dummy van een fotoboek, gesponsored door de Nederlandse uitgeverij Lecturis die het boek van de winnaar ook daadwerkelijk uitgeeft. De horeca-voorzieningen waren ook goed geregeld en deze praktische ‘hospitality’ is belangrijk gezien de relatief hoge entreeprijs voor de bezoekers die daardoor een goed lopend dagje- of dagdeeltje-uit verwachten. Unseen 2019 is een perfect georganiseerd meerdaags professioneel en particulier foto-evenement op de Nederlandse markt en de vele sponsoren, supporters en partners kunnen tevreden zijn. 

Minder efficiënt en doeltreffend is de online marketing-communicatie van de fotobeurs, omdat de visuele en inhoudelijke kwaliteit van het aanbod niet helemaal goed overkomt op de website en in de persberichten. De fotobeurs wil heel veel over zichzelf vertellen en is erg enthousiast over zichzelf in zowel de breedte als de diepte van het interessante aanbod van dit jaar. Maar Amsterdam Unseen 2019 heeft moeite hoofd- en bijzaken te scheiden in een kernachtig verhaal met een duidelijk begin, een midden en een eind voor het snel scannende digitale oog en brein, overigens een bekende ‘bottleneck’ in de marketing-communicatie van de fotowereld in Nederland. Wat is de kernboodschap van Amsterdam Unseen?

Teveel ronkende containerbegrippen en teveel promotie voor jonge talenten simpelweg omdat ze jong zijn, en bijvoorbeeld ook als ‘Futures’ gepositioneerd; het merk Unseen Amsterdam komt soms wel heel erg PR PR over, en dat is jammer en inhoudelijk ook onterecht. En ook een gemiste kans, want juist de opening van ongeziene, historische én analoge foto-archieven van nog levende of inmiddels gestorven fotografen is sinds de posthume ontdekking van Vivian Maier, de heimelijk fotograferende Amerikaanse nanny, de allernieuwste foto-business met een sterke media-appeal voor jong én oud. 

Hieronder mijn Top 6 van Unseen Amsterdam 2019, samengesteld voor de professionele doelgroep van MarketingTribune. De zes meest prikkelende fotoprints die ook belangrijke trendboodschappen afgeven naar de commerciële markt van professionele fotografie voor merken en de marketing ervan. Een korte en bondige samenvatting van de goed geslaagde Unseen 2019, een Amsterdamse fotobeurs met een Nederlandse én internationale uitstraling. Minder mensen, en meer de dingen en de natuur om ons mensen heen zijn de visuele verleiders van de nieuwe No Future fotografie, zoals gespot op Unseen.

Nr 1, Zeynep Kayan, Turkije: Een verademing van klassieke kunstfotografie

Credit: Insulator II, 2019, uit de serie Temporary Sameness, archival pigment print, 80 x 120 cm, Ed. 5 + 2 A.P. Courtesy of the artist and Zilberman, Istanbul/Berlin 

Zeynep Kayan (1986) studeerde onder meer aan de afdeling Schone Kunsten van MaHKU in Utrecht. Door experiment en toeval formuleert de kunstenaar een persoonlijk vocabulaire van het 'zelf', of van de 'menselijke conditie', maar lijkt te ontsnappen aan categorisatie. Haar werk op Unseen doet in de verte echter wel denken aan verschillende voor- en naoorlogse namen uit de top van de analoge commerciële mode- en beauty-fotografie uit de twintigste eeuw, waarbij het lichaam en lichaamstaal vaak zijn ingezet als een artistieke vorm van ‘body language’ om de kijker te verleiden en te overtuigen van een aankoop die het leven mooier maakt. Van haar sterke, serene en intelligente beeldtaal gaat de internationale top van de elitaire kunstfotomarkt zeker meer horen in de komend jaren, omdat haar werk een elegante verademing en inhoudelijke rustpauze biedt op hoog visueel niveau buiten de volstrekt dolgedraaide digitale beeldcultuur. Kayan wordt vertegenwoordigd door Zilberman galerie in Berlin en Istanbul.

Nr 2, Liz Nielsen, USA: Magisch-surrealisme, fotografie zonder camera

Credits: Pyramid, uit de serie Interdimensional Landscapes, 2019 © Liz Nielsen / Black Box Projects

Liz Nielsen (1975) woont en werkt in New York City. Nielsen begon haar carrière als schilder en is in essentie een ‘colorist’. Ze noemt haar werk 'schilderen met licht'. Haar foto's worden afgedrukt in de analoge donkere kamer met handgemaakte negatieven en gevonden licht. Nielsen's werk is een eigentijdse toepassing van een van de bekendste avant-garde fotografische processen - het fotogram - dat voor het eerst werd beheerst door Man Ray en Maholy-Nagy aan het begin van de twintigste eeuw. Elk uniek beeld wordt zonder camera gemaakt door objecten rechtstreeks op fotopapier te plaatsen en aan licht bloot te stellen. Het werk van Nielsen is een unieke decoratieve ‘eye-catcher’ op Unseen 2019. Haar fotokunst zou daardoor ook kunnen gaan scoren in bijvoorbeeld commerciële printcampagnes voor wereldwijde merken in de toekomst. Wat zou er gebeuren als IKEA de gebruiksrechten koopt van een of meerdere van haar foto’s als fotoposters boven bank of bed?  Nielsen wordt vertegenwoordigd door Black Box Projects in Londen.

Nr 3,  Jacob Aue Sobol, Denemarken: Ruw, rauw en retro zwart-wit fotografie

Credits: Untitled from the Series Road of Bones, 2016 - 2017 © Jacob Aue Sobol, courtesy Galerie Wouter van Leeuwen

De Deen Jacob Aue Sobol (1976) is een erkende Magnum-fotograaf. Hij publiceerde verschillende monografieën van zijn unieke, expressieve stijl van zwart-wit fotografie en exposeerde zijn werk op grote schaal. Zijn beelden richten zich op de universaliteit van menselijke emotie en de zoektocht naar liefde in vaak ruwe omgevingen. Na zijn studie aan het European Film College werd hij toegelaten tot Fatamorgana, de Deense School voor Documentaire en Kunstfotografie. Daar ontstond zijn unieke, expressieve stijl van rauwe zwart-witfotografie die hij sindsdien verfijnde en verder ontwikkelde. Zijn vrije en vrijheidslievende fotowerk valt positief op, omdat het meerdere toegepaste visuele disciplines tegelijkertijd lijkt te raken, zoals mode, design, reclame en film, maar ook een verwarrende antropologische blik biedt: Wat is deze fotograaf ondertussen zelf aan het onderzoeken en/of ensceneren in zijn verhalende foto’s? Wat zou er gebeuren voor en na zijn ‘freeze frame’? Omdat het werk van de overleden fotograaf Helmut Newton zich voornamelijk in de tweede helft van de twintigste eeuw afspeelt, zou deze beroemde Duitser wel eens kunnen gaan worden opgevolgd door deze Deen die wordt vertegenwoordigd door galerie Wouter van Leeuwen in Amsterdam.

Nr 4: Dana Lixenberg, Nederland: De Amerikaanse Koningin van diversiteit en inclusiviteit

Credits: Zonder titel, uit de portefeuille Imperial Courts, Portra NC © Dana Lixenberg / GRIMM

De in Amsterdam geboren Dana Lixenberg (1964) heeft de mogelijkheid om haar onderwerpen vast te leggen op diepgaande momenten in de tijd; daarbij houdt zij zich bezig met analytisch onderzoek zonder oordeel op te leggen. De kracht van haar werk komt voort uit de intimiteit en de afwezigheid van sociale stereotypen. De serie Imperial Courts 1993-2015, haar meest uitgebreide oeuvre tot nu toe, werd in 2017 bekroond met de Deutsche Börse Photography Foundation Prize. Lixenberg is een van de weinige Nederlandse vrouwelijke fotografen die sinds de jaren ’90 wereldberoemd zijn geworden, en vooral ook in de Verenigde Staten. Zij bewandelt de gulden middenweg tussen de persoonlijke integriteit en de commerciële glamour van een geslaagde topfotograaf perfect. Voordat het woord ‘inclusiviteit’ werd uitgevonden, onderzocht en fotografeerde zij al allerlei soorten grote en kleine mensen die je weinig tot nooit als modellen zou aantreffen in  de glossy media. Niet alleen die andere modelkeuze, maar ook de objecten, voorwerpen en dingen uit hun dagelijkse levens legt zij overtuigend vast. Deze foto van een auto roept overeenkomstige en verschillende verhalen, gedachten en fantasieën op bij iedere doelgroep, en dat is de kracht van La Lixenberg. Zij wordt vertegenwoordigd door Grimm galerie in Amsterdam en New York. 

Nr 5, Daido Moriyama, Japan: Lekkere zwarte korrel van de oude avant-garde

Credit: Courtesy Stieglitz19, gemaakt in 2018 

Daido Moriyama (1938) is een Japanse fotograaf die bekend staat om zijn korrelige zwart-witbeelden van een naoorlogs Japan dat hem in 1967 de New Artist Award heeft gewonnen. Sindsdien heeft hij grote tentoonstellingen gehad in het Metropolitan Museum in New York, San Francisco Museum of Modern Art, het Tokyo Metropolitan Museum of Photography en bij Tate Modern in Londen. In 2012 ontving Moriyama de Lifetime Achievement Award van het ICP (International Centre of Photography) in New York. Moriyama is een zwaargewicht op de internationale kunstfotomarkt en op de bijzondere Japanse markt daarbinnen, die weer een geheel eigen inhoudelijke en financiële dynamiek kent. Moriyama kan door zijn leeftijd tegenwoordig slechts nog gaan wandelen in zijn eigen wijk en maakt tijdens zijn uitstapjes in de buurt nog steeds indrukwekkende foto’s met een bepaalde vintage fotokwaliteit. De foto van de cabriolet is vorig jaar gemaakt, maar doet de kijkers wegdromen naar de oude, voorbije tijden dat auto’s nog een uniek, herkenbaar en hoekig design hadden en de merkglamour en design-fetish die daarbij ooit hoorde in de marketing van de twintigste eeuw. Moriyama wordt vertegenwoordigd door Stiegliz19 galerie in Antwerpen. 

Nr 6, Inka & Niklas, Zweden: ‘Post-nature’ fotografie, de nieuwe chic

Credits: K4 Ultra HD I, uit de serie K4 Ultra HD, 2018 © Inka and Niclas / Dorothée Nilsson Gallery

Inka (1984, Finland) en Niclas (1985, Zweden) Lindergård is een bekroond kunstenaarsduo dat voornamelijk met op fotografie gebaseerde kunst werkt. Ze werken sinds 2007 samen en wonen in Stockholm, Zweden. De werken van Inka en Niclas zijn te vinden in talloze privécollecties wereldwijd en in de permanente collecties van het Gothenburg Art Museum (Zweden), het Fries Museum (Nederland) en Public Art Agency (Zweden). Op Unseen valt hun werk op als de meest decoratieve vorm van de nieuwe No Future Fotografie die de camera niet meer op mensen zet maar op de ons resterende natuur. Al sinds de Club van Rome in 1973 waarschuwde voor de invloed van de moderne mens op de natuur, neemt het aanbod van natuur zowel kwantitatief als kwalitatief af waardoor het een steeds kostbaarder visueel goed wordt. Enerzijds zijn er steeds meer mensen die ook steeds meer foto’s maken. En anderzijds zal er steeds minder natuur zijn die steeds meer mensen zal gaan bedreigen. Meer fotografen wijken wat depressief-decoratief uit naar de resterende natuur momenteel, maar Inka en Niclas maken juist een kleurexplosie van No Future fotografie. Het duo wordt vertegenwoordigd door Dorothée Nilsson galerie in Berlijn.

Klaus van den Berg
marktonderzoeker en merkstrateeg