[Interview] 'Ouderen in ziekenhuis voelen zich alleen gelaten'

Wat heb je precies onderzocht en op welke manier?
'Ik heb onderzoek gedaan naar de geleefde ervaringen van oudere ziekenhuispatienten (70+). Om het perspectief van de ouderen zo goed mogelijk in beeld te krijgen ben ik met de ouderen meegelopen van opname tot ontslag. Deze onderzoeksmethode heet 'shadowing' en maakt het mogelijk om ervaringen te onderzoeken in de context waarop ze betrekking hebben. Bovendien is het een methode waarin ook de meeste kwetsbare mensen kunnen participeren omdat ze de onderzoeker in staat stelt zich aan te passen aan het tempo en mogelijkheden van de participant, in dit geval de oudere patiënt.'

En wat is je belangrijkste conclusie?
'De rode draad die door alle ervaringen heenloopt is dat ouderen zich een buitenstaander voelen in het ziekenhuis, alleen gelaten met hun onzekerheden. Een ziekenhuis betekent allereerst weg van huis zijn en van alles wat vertrouwd is. Het ziekenhuis is een vreemde omgeving waarin veel zaken gebeuren die de oudere ontgaan, zorgverleners verrichten handelingen zonder dat de patiënt weet wat er gebeurd en er zijn onduidelijke regels of gewoonten. Medicijnen zien er opeens anders uit dan je gewend bent. Zorgverleners lopen heen en weer en komen alleen binnen om iets te doen, gesprekken zijn functioneel en de vraag ‘hoe gaat het’ betekent eigenlijk ‘hoe gaat het met je lichaam’.
Alleen gelaten beschrijft de eenzame worsteling met verschillende onzekerheden. Omdat ouderen zich niet op hun gemak voelen zijn ze terughoudend in het uiten van wat ze zouden willen, waar ze mee worstelen en het stellen van vragen. Ze gedragen zich anders dan ze zouden willen, dat maakt onzeker. De vraag hoe zich te gedragen in het ziekenhuis neemt een belangrijke plaats in, het wel of niet drukken op de rode knop voor hulp is niet zo makkelijk als het lijkt. De verpleegkundige heeft wel gezegd dat je voor alles de knop kunt gebruiken maar wat is nu echt belangrijk?
Naast onzekerheid over hoe zich te gedragen en wat er gebeurd worstelt de oudere patiënt met de vraag hoe zijn of haar leven eruit zal zien na de opname. Hoewel allerlei activiteit rondom hen gaat de tijd langzaam voor veel ouderen, er gebeurd weinig en het sociale netwerk is vaak ook oud en niet zo mobiel om vaak langs te komen. Veel ouderen vinden het daarom fijn om met andere patiënten op een kamer te liggen, ook omdat dit ervoor zorgt dat er vaker een zorgverlener binnenkomt.'

Extra stress
Zijn ouderen meer kwetsbaar dan andere patientengroepen? Je zou zeggen dat een patiënt per definitie kwetsbaar is?
'Een patiënt is inderdaad per definitie kwestbaar omdat er iets mis is met zijn of haar lichaam en hij of zij daarom aangewezen is op professionele zorg en in die zin afhankelijk is. Een oudere patiënt is echter in het bijzonder kwetsbaar vanwege de snelheid waarop veel zaken in het ziekenhuis zijn georganiseerd. Neem bijvoorbeeld de beperkte tijd die is ingepland voor het omkleden vooraf aan het maken van een rontgenfoto. Dit zorgt voor een hoop extra sress bij de oudere. Zorgverleners in een focusgroep die ik heb gehouden geven aan dat ouderen het proces verstoren in het ziekenhuis terwijl dat in dit geval natuurlijk makkelijk is op te lossen door voor een oudere patiënt meer tijd in te plannen. Je ziet ook dat alledaagse handelingen, zoals wassen, vaak uit handen worden genomen van de oudere omdat het anders te lang zou duren, dit kan tot verlies van betekenis bij de oudere patiënt leiden en uiteindelijk tot apathie. Ook de verstoring van alles wat vertrouwd is lijkt voor ouderen heftiger te zijn dan voor jongere patiënten. Daarbij komt de onzekerheid die verbonden is aan het ouder wordende lichaam en specifieke vragen oproept.'

Thuisgevoel
Je pleit voor een 'thuisgevoel' voor ouderen. Wat bedoel je daarmee? Hoe moet dat concreet vorm krijgen?
'Dit thuisgevoel moet metaforisch worden begrepen omdat een ziekenhuis natuurlijk geen thuis is voor ouderen. In mijn proefschrift heb ik het over dwelling. Dit betekent een toestand van veiligheid, vertrouwdheid en verbondenheid. Dwelling kent verschillende dimensies, een ruimtelijke dimensie verwijst bijvoorbeeld naar een fysieke plek waar je op je gemak bent. Ook gaat het om de sfeer die er hangt in een ziekenhuiskamer – is dat er één van rust of van vliegende zorgverleners met een functionele blik of is dat een plek van zorgverleners die tijd en aandacht voor je als persoon hebben? Dit laatste wijst naar de relationele dimensie van dwelling. Overigens pleit ik er ook voor dat ouderen zo snel mogelijk het ziekenhuis verlaten, maar alleen als dat verantwoord is om te voorkomen dat de oudere na een paar dagen opnieuw moet worden opgenomen.'

Wat is jouw advies aan zorgmarketeers van instellingen waar ouderen tot de doelgroep behoren?
'Er moet gekeken worden hoe we de psychosociale impact van een opname zo klein mogelijk kunnen houden. Dit kan bijvoorbeeld door de inzet van vrijwilligers die de oudere gezelschap houden, zorgverleners zouden oudere patiënten expliciet moeten uitnodigen om te participeren in hun zorg zodat ze een gevoel van controle vast kunnen blijven houden. Voor sommige patiënten kan het ook goed zijn om vertrouwde spullen van thuis mee te nemen. Er is veel aandacht voor de kwetsbaarheid van oudere, maar vaak gaat die vooral uit naar de fysieke kwetsbaarheid. Maar wat dat betekent voor die oudere blijft onbekend. Er is daarom meer leefwereldgerichte aandacht nodig om beter af te stemmen op de oudere en zo betere zorg te verlenen.'

Interview: Sjoerd Wielenga, freelance journalist