The World of Sugar onderzoekt geschiedenis van suiker

Wij schoven aan om de auteur en zijn boek te leren kennen. Bovendien zou een panel deskundigen verder filosoferen over 'suiker', niet zozeer als ingredient maar ook als politieke kracht. Een kracht die zich nog steeds laat gelden, zo zou blijken.

'Dit boek gaat over de omgang met elkaar, onszelf en met voeding. Dat is in 1 zin waar het over gaat', vat Bosma samen. Met zeven mijlslaarzen maar wel wetenschappelijk verantwoord stapt hij door 2500 jaar suikerhistorie. 'Onderweg gaat het ook over kapitalisme, over overconsumptie. Maar let wel: de massaconsumptie is pas iets van de afgelopen 150 jaar. Daarvoor was het een elite-product. Suiker was heel duur. Suikerwater, als zogenaamde energiebron in bijvoorbeeld softdrinks, kwam pas later in zwang.'

Grootste suikerexporteur
De titel sluit goed aan bij de herdenking van de afschaffing van de (Nederlandse) slavernij, 150 jaar geleden. Toch is het boek in het Engels, waarschijnlijk om een groter universitair publiek te bereiken. Bosma, senior onderzoeker aan het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis (IISG) en hoogleraar internationale vergelijkende sociale geschiedenis aan de Vrije Universiteit Amsterdam, publiceerde eerder onder meer 'The Sugar Plantation in India and Indonesia' (2013) en 'The Making of a Periphery' (2019). Hij vertelt vandaag over de omstandigheden op suikerplantages, die 'erbarmelijk' waren. En over de rol van de Republiek bij slavenhandel. Aanvankelijk was (Nederlands) Suriname een van de grootste suikerproducenten, Java werd de grootste suikerexporteur vanaf de negentiende eeuw.

In de twintigste eeuw leidden tariefmuren tot protectionisme in diverse 'suikerlanden' tot en met het begin van de eenentwintigste eeuw, vertelt Bosma. Suikerriet kreeg concurrentie van suiker gewonnen uit suikerbieten, die bijvoorbeeld ook in Nederland groeien. Opmerkelijk noemt hij dat het overschot van de suikerbietenoogst gedumpt werd in armere landen. De afgelopen jaren is dit dumpen wat teruggelopen. Ook opmerkelijk is dat Bosma vond dat we (in Nederland) uit gezondheidsoogpunt de suikerconsumptie hier zouden moeten halveren.

Low carb dieet
Hij stuitte op ene William Banting, een begrafenisondernemer die het 'low carb' dieet aanprees zonder suiker. Tegelijkertijd kwam suiker op als goedkope energiebron voor het proletariaat. Aandacht ging uit naar vet als 'boosdener' in een gezond dieet, intussen schoten frisdrankautomaten als paddestoelen uit de grond. Nog steeds is suiker een bron van discussie, waarbij de plantagejaren zwarte bladzijden vormen in zijn boek.

Dan neemt Charlotte Kleyn de microfoon over. Zij is culinair historica en journalist en schrijft onder andere voor Het Parool en Trouw. Zij publiceerde de boeken Luilekkerland. 400 jaar koken in Nederland (2018) en Trek, eten onderweg, toen en nu (2021) en is daarnaast conservator van de Collectie Geschiedenis van de Voeding bij het Allard Pierson, Universiteit van Amsterdam. Het oudste boek uit haar collectie waarin suiker voorkomt stamt uit 1550. Daarin wordt 'suyker' als geneesmiddel genoemd. Ook zij signaleert door de eeuwen heen een toenemend consumptievolume van de stof, terug te vinden in bijvoorbeeld stroop, koekjes, pudding en pap.

Witte suiker racistisch
Lenno Munnikes, wetenschappelijk medewerker verbonden aan het Interfacultair Centrum voor Agrarische Geschiedenis (ICAG) en de onderzoeksgroep Moderniteit en Samenleving (MoSa) van de KU Leuven en hoofd Onderzoek van Flevo Campus, zegt zich activistisch op te stellen op het gebied van 'voedselpatronen'. Hij windt zich op over het feit dat er anno 2023 in Mexico bijvoorbeeld geen gezond drinkwater is, dus dat je dan maar suikerdrankjes koopt. Of dat de kerstman van Coca-Cola als belangrijk onderdeel van de Amerikaanse identiteit wordt gezien. Tijdens de aansluitende paneldiscussie krijgt deze activistische opstelling gestalte door te veronderstellen dat witte suiker mogelijk 'racistisch' is, vergeleken met rietsuiker. In de zaal worden de wenkbrauwen gefronst. Voert dit niet wat ver? Bosman valt bij: 'Bij de productie speelde racisme en onderdrukking zeker een rol. Suiker gaat ook over identiteit.'

De boekpresentatie wordt onderbroken door een video met Cynthia McLeod, een Surinaamse schrijver en historica, gespecialiseerd in oral history en het slavernijverleden in Suriname. Ze is de auteur van verschillende romans, waaronder 'Hoe duur was de suiker?' (1986). We horen een mooi gedicht en zij vertelt: 'in mijn boek wil ik andere perspectieven vertellen. In Suriname was alle geschiedschrijving vanuit de plantagehouders of vanuit de gouverneur vastgelegd.' Bosma vult aan dat zijn boek 'The World of Sugar' niet over verzet op de plantages gaat, maar dat de slavenopstanden wel hebben geleid tot een andere visie op suiker.

Stemmen met de portemonnee
Tenslotte deelt Esther Marijnen, politieke ecoloog aan de Universiteit van Wageningen, verbonden aan de onderzoeksgroep Sociology of Development and Change enkele inzichten uit haar onderzoek naar de politiek van natuurbeheer, met specifieke aandacht voor de politieke economie van milieubescherming in de context van geweld, oorlog, klimaatverandering en kolonisatie. Die komt in haar lopende project ‘Wounded landscapes', onder andere op plantages in Oeganda, ter sprake. De moderator suggereert 'degrowth' als mogelijke pleister op de wonde die bijvoorbeeld British Sugar (grote suikerproducent, red.) veroorzaakt in Afrika. Bosma reageert met de opmerking dat synthetische suikervervangers niet de sleutel vormen tegen onrechtmatige suikerrietproductie. De consument heeft de sleutel in handen door wat die aanschaft. 'Uiteindelijk is de burger aan zet.'

Op mijn vraag of ook de verslavende aspecten van suiker in het boek The World of Sugar onderzocht worden, antwoordt Bosma: 'Er was al zoveel te onderzoeken. Ik zeg er niks over. Dit ligt buiten mijn competentie.'

Lees hier een fragment uit The World of Sugar. Hier is de sessie terug te zien. En hier is het boek te bestellen.
(PvWK, ets boven: plantage op Antigua /Wikicommons)


The World of Sugar, auteur Ulbe Bosma (ISBN 9780674279391)
Uitgever: Harvard UP; Eerste druk 26-05-2023, prijs €39,99, 416 pagina's