[column] IJstijd

'Papa, ma’k ’n ijsje?', het was voor een aantal jaren geleden in ons gezin een regelmatig terugkerende vraag, die in de zomer meestal resulteerde in een bezoekje aan de plaatselijke ijssalon. ‘IJssalon’, het woord verwijst naar iets deftigs. Net als kap-, nagel- of schoonheidssalon. De neringhouder in zijn blinkende ijssalon en gekleed in een keurig gesteven wit jasje, pretendeert in ieder geval iets heel anders te zijn dan de collega middenstanders, wier winkels eindigen op ‘boer’. De groente-, kaas- of visboer. IJssalon lijkt een woord uit een tijd, dat er nog winkels waren, die comestibles verkochten of koloniale waren. De tijd van de lunch- en tearooms, die in de 19e en begin 20ste eeuw steeds meer in het straatbeeld zichtbaar werden. Ook in Nederland.

IJsfabriek
Hoewel het eten van consumptie-ijs al teruggaat naar de tijd van de Romeinen, die verzot waren op het eten van ijs, bereid uit sneeuw vermengd met honing, rozenwater en fruit, moeten we voor het eten van roomijs teruggaan naar de 14e eeuw. Met het begin van de renaissance begon ook het grote succes van roomijs in Italië. Én daarbuiten. Italiaanse ijsmakers vestigden zich in Europese steden, zoals Parijs, waar de Siciliaan Procopio Coltelli in 1686 begon met een ijsfabriek annex -salon, die hij met veel succes exploiteerde. Twaalf jaar later, in 1698, opende de Italiaan Lucius Roselli in Utrecht een koffiehuis, waar ook ijs werd verkocht. De eerste échte – moderne – ijssalon in Nederland dateert van 1928 als Guido de Lorenzo, afkomstig uit de Italiaanse Dolomieten, eveneens in Utrecht ijssalon Venezia opent.

IJssalon
Van één ijssalon in Nederland in 1928 naar meer dan 1.000 een kleine eeuw later. Vooral in de afgelopen jaren is het aantal ijssalons in ons land flink toegenomen. In 2021 waren er ongeveer 1.000 ijssalons, in 2023 was het aantal gestegen naar iets meer dan 1.200. Een écht ijssalonland is Nederland echter niet. Sterker nog, na 1956 toen er nog bijna 530 vestigingen te tellen waren, daalde het aantal ijssalons naar amper 150 in 1985. Aan het begin van de jaren negentig begon het aantal weer te groeien. Inmiddels eten we gemiddeld we zo’n acht liter ijs per jaar. En het gaat daarbij niet alleen om het schepijs uit de ijssalon, maar ook om het ijs, dat we in de supermarkt kopen. En voorverpakte ijsjes, al dan niet op een stokje. Die acht liter per jaar per Nederlandse consument lijkt heel wat, maar stelt weinig voor in vergelijking tot bijvoorbeeld Finland, waar met 14 liter per jaar de grootste Europese ijsliefhebbers wonen. De Finnen moeten het weer afleggen tegen de inwoners van Nieuw-Zeeland, die gemiddeld 28 liter per persoon verorberen.

IJsmachine
Ook de inwoners van de VS zijn grootverbruikers. Met dank aan een in 1843 gepatenteerde uitvinding van Nancy Johnson. Deze Amerikaanse dame ontwikkelde de eerste ijsmachine. Weliswaar nog met de hand te draaien, was haar ‘Artificial Freezer’: ‘… a doorway to a new era of ice cream production’, zoals op de website van het Museum of Ice Cream is te lezen. IJs was niet langer een lekkernij voor de ‘happy view’, maar werd dat voor de massa. Zo ook in Nederland, waar naast schepijs ook waterijs opvallend populair is.

Het is niet voor niets, dat in Nederland al járenlang onafgebroken een waterijsje het meest populaire ijsje is: de Raket.

Charles Borremans

foto: Kenta Kikuchi / Unsplash