[huisstijl] Een identiteit volgens het boekje

Ik weet niet wie ik het eerst moet complimenteren. De ontwerper, Gert Dumbar bij Tel Design, voor zijn ontwerp? Opdrachtgever NS voor professionaliteit en durf? Of een hele trits aan directeuren die er met hun fikken vanaf zijn gebleven? Ja, die huisstijl van de NS is misschien wel de beste huisstijl ooit gemaakt.

Gert Dumbar en Roger van Boxtel bij de opening van de tentoonstelling ‘Baanbrekend Design | 50 jaar NS huisstijl’ in Het Spoorwegmuseum in Utrecht

In de afgelopen weken heb ik me ondergedompeld in de stijl van de NS. Het is fascinerend om over het project en het proces te lezen, omdat er wat dat aangaat nauwelijks iets veranderd is. Een gespecialiseerde huisstijlontwerper zou het nog steeds zo doen. Een identiteit volgens het boekje. Een boekje dat in de tijd van de eerste grote huisstijlen voor de NS, de KLM en de PAM geschreven is. Door Tel Design, Total Design en door AID, de grote bureaus van die tijd.

Vrouw van de directeur

De aanleiding voor de stijl van de NS was de noodzaak om te veranderen. Het ging slecht. De NS moest transformeren van een naar binnen gerichte ambtelijke organisatie naar een commerciële organisatie die ‘eigentijds, mannelijk, niet ambtelijk, accuraat en dynamisch’ was. Daar hoorde een nieuwe huisstijl bij. Tenminste, dat vond de werkgroep huisstijl die in 1966 opgericht werd. En de directie liet zich door hen overtuigen. Bijzonder, want de NS was het eerste staatsbedrijf met een huisstijl. In die tijd sowieso nog een onbekend fenomeen, een huisstijl.

Het verhaal daarover leest als een verhaal van nu. Een directeur met private opvattingen over wat het zou moeten zijn en die met eigen suggesties komt. Een vrouw van de directeur die meedenkt over kleur. En medewerkers en publiek die kritisch zijn op de ontwerpen en ze neersabelen met snedige kwalificaties en vergelijkingen die nauwelijks constructief, maar wel begrijpelijk zijn. De kleur geel was revolutionair, en niet alleen voor die tijd. Maar Dumbar was daar helder over: er was een sterke kleur nodig die niet snel verkleurt. Zijn uitleg is prachtig over wat het geel van de treinen op perrons doet: het zorgt voor een actief beeld omdat het mensen uitlicht tegen een contrasterende achtergrond.

1.800 schetsen

Het is opvallend hoe ongelofelijk professioneel het proces in elkaar zat. De organisatie van het project, de besluitvorming daarover, het onderzoek naar stijl en toepassingen, de implementatie en het consistente gebruik in de jaren daarna. En nogmaals: godzijdank is er in al die jaren aan de basiselementen niks veranderd. Waarom zou je ook?

De ontwerpmethodiek die Tel Design toepaste was serieus, uitgebreid en compleet. Dumbar nam die mee uit Londen, waar hij gestudeerd had op het Royal College of Art en waar hij les had gehad van Henri Kay Henrion, ontwerper van het logo voor de KLM. 1.800 schetsen van het NS-logo waren er nodig. Bizar veel. Maar dat kwam door de enorme drang om te testen en te normeren. Het logo moest zichtbaar zijn en duidelijk. De vorm moest openblijven om op grote afstand ‘leesbaar’ te zijn. Kijk, zo ontwikkel je een logo!

Op dat specifieke vlak van ontwerpmethodiek is wel degelijk veel veranderd. Bureaus van nu, met ontwerpers die opgegroeid zijn met het internet, denken in beweging en interactie, maar beperken zich vaak tot het canvas dat ze gebruiken, namelijk het scherm. De vraag of zo’n logo het ook houdt op afstand, op een pand, of in welke andere context dan ook, wordt vaak niet gesteld. Het platform is belangrijk, en de elementen daarop spelen een bijrol. Totaal anders dan de aanpak van Tel Design bij het ontwikkelen van het NS-logo. Die afzonderlijke bouwstenen waren belangrijk, die moesten goed zijn. Met logo en kleur in de hoofdrol.

Rommelig

Het is lastig om voorbeelden van promotiemateriaal te vinden van de afgelopen 50 jaar. Wat je vindt levert een rommelig beeld op, maar wordt bijeengehouden door logo en kleur. Dat toont ook gelijk het belang van die elementen. Is die basis goed, dan kun je je wat veroorloven. Er is een mooi affiche met de tekst ‘De efficiënte allesvervoerder’. Een illustratief beeld waarin het logo is ingevuld met allerhande vervoerbare zaken. Verder vind je naast de typografie geen elementen uit de huisstijl. Tegenwoordig zou je dit een dynamische toepassing van een logo noemen. Geen twijfel mogelijk dat het hier om een uiting van de NS gaat. Het leunt op het logo en dat volstaat.

Het NS-logo is misschien wel het beste logo ooit ontworpen. Maar zou het over 50 jaar nog steeds gebruikt worden? Je ziet de NS nu schuiven. In de Sprinters krijgt het ooit dominante geel een bijrol. En kort geleden kwam de NS met een nieuw ontwerp voor de NS-app. Waarom? Waarom is dat beter? Wat voegt het toe? Bijzonder weinig als je het mij vraagt. Nee, houdt het logo en de toepassing van de kleur in stand! Voor de argumenten daarvoor hoef je alleen maar terug te kijken naar 50 jaar NS.





Dit artikel is geschreven door zelfstandig design- en communicatiestrateeg Roel Stavorinus en stond in MarketingTribune 16.

Tentoonstelling
Met dank aan het Noord-Hollands Archief en Het Spoorwegmuseum voor het beeld bij dit artikel. De tentoonstelling Baanbrekend Design | 50 jaar NS huisstijl in Het Spoorwegmuseum in Utrecht is nog tot en met 28 oktober te bezoeken: spoorwegmuseum.nl.