Feit, fictie of fantasie?

Feiten zijn een belangrijke onderbouwing van verhalen, maar niet altijd de beste verhaalvorm. Bovendien bestrijden in deze tijd van ‘alternative facts’ verschillende partijen elkaar continu over de feiten op zich. Wat is waar?

Organisaties, merken en vertellen medewerkers, consumenten en burgers verhalen om hen te winnen voor een bepaalde zaak. Of om ze over te halen juist dit product te kopen. Daarbij gaat het zelden om harde feiten. Wie wil raken kiest zorgvuldig de beste verhaalvorm: feit, fictie of fantasie.

Feiten en cijfers
Wanneer je een verhaal bouwt op feiten, heb je het over gebeurtenissen uit het verleden. Je weet wat heeft plaatsgevonden, er is onderzoek gedaan, de uitkomsten zijn bekend. Hier voelen organisaties zich vaak prettig bij. Cijfers geven helderheid. Autoriteit. Dat is prima, maar besef dat je met deze ‘feiten’ zelf een verhaal bouwt. Ook wanneer je een feitelijk verhaal vertelt, onthul je altijd meer dan enkel de feiten. Je kiest een bepaalde invalshoek, voegt persoonlijke kleuring toe en laat zaken weg. Bovendien zou communicatie in pure feiten leiden tot een droge opsomming, zonder verband tussen de onderwerpen. Daarom creëren we een verhaallijn. Of maken we het persoonlijk door informatie over onszelf of anderen toe te voegen.

Een strategie is fictie
Verhalen die gebaseerd zijn op fictie gaan over mogelijke gebeurtenissen of toekomstbeelden. Hierbij spreken leiders en merken het voorstellingsvermogen van medewerkers en klanten aan. Die willen worden meegenomen in een visie of een mooie metafoor. Mensen houden niet voor niets van films en boeken. Uiteraard worden hier feiten in verwerkt, maar deze verhalen gaan verder. Ze nemen ons mee in een wereld die voorstelbaar is, maar nog geen realiteit.
Onlangs (15 januari) was het weer Martin Luther King Day, een jaarlijkse Amerikaanse feestdag waarop de legendarische dominee wordt geëerd. Zijn ‘I have a dream’-speech is nog steeds wereldberoemd. Op het moment dat hij dit verhaal hield, was het fictie. Hoewel zijn idealen nog niet 100% zijn gerealiseerd, is zijn verhaal nu grotendeels omgezet van fictie in feit. Ook een strategie of een goede reclame is grotendeels fictie: het appelleert aan een doel of gevoel wat je zelf of samen wilt bereiken. Fictieve verhalen kunnen grote veranderingen in beweging zetten. Zoals een goed boek voor de lezer meer waarheid kan bevatten dan de krant van die dag.

Fantasie  
Fantasieverhalen gaan nog een stapje verder. Deze verhalen betreden een wereld die menselijkerwijs nog niet mogelijk is. Door het vanuit deze invalshoek te benaderen, is het bijvoorbeeld makkelijker om gevoelige onderwerpen te bespreken. Denk aan een verhaal waarin een bedrijf met nog niet bestaande technologie, volledig gedigitaliseerd werkt en klanten direct geeft wat ze willen via drones. Nu wellicht een fantasie, maar het onthult waar het bedrijf naartoe wil en waar het nu staat (bijvoorbeeld nauwelijks gedigitaliseerd en verre van klantvriendelijk). Zo geven verhalen in een fantasievorm nu al richting aan het gedrag van mensen in een organisatie en creëren ze een andere lading aan bijvoorbeeld een reorganisatie. Kijk bijvoorbeeld naar dit fantasiefilmpje van Volkswagen over hun ‘Floating Car’.

Slechts 25% wil feitelijke verhalen horen
Kies je als leider, organisatie of merk voor een verhaal vanuit feiten, fictie of fantasie? Dat ligt aan je persoonlijke voorkeur en die van je publiek. Uit een kwalitatief onderzoek van Geoff Mead, expert in storytelling en leiderschap, blijkt dat 50% van de ondervraagden het liefst feitelijke verhalen vertelt, 30% kiest  voor fictieverhalen en 20% gaat voor fantasieverhalen. Wanneer Mead hen vraagt naar welk type verhaal zij het liefst luisteren, blijkt weer eens dat we onze liefde voor feiten overschatten: 25% heeft een voorkeur voor feitelijke, 45% voor fictie- en 30% voor fantasieverhalen. Ofwel: de helft vertelt het liefst een feitelijk verhaal, maar slecht 25% wil zo’n verhaal zelf horen.

In deze tijden van ‘fake news’, waarin de waarheid soms vreemder is dan fictie, is het belangrijk om na te denken in welke vorm we onze verhalen vertellen. Feiten zijn belangrijk, maar de waarheid is meer dan een optelsom van de feiten. En zelfs als het feitelijk klopt wat je vertelt, levert dat niets op wanneer mensen je simpelweg niet geloven. Denk aan managers die vinden dat ze feiten presenteren (wij zijn de beste werkgever), terwijl medewerkers dat niet zo ervaren en die goed-nieuwsshow beoordelen als nepnieuws.

Fictie en fantasie brengen ons soms dichter bij de realiteit dan feiten. Bij wat er werkelijk speelt. En organisaties en merken die ons daar raken, brengen ons in beweging. Gebruik daarom de meest geschikte verhaalvorm en ben er open over of je werkt met feiten, fictie, fantasie of een mix van die drie.

Geef niet enkel de feiten. Geef me waarachtige verhalen.

Want bedenk: het beste verhaal wint. Dat is een feit.

Reinier Rombouts is eigenaar van Chief Storyteller. Hij publiceerde in 2017 een boek over leiderschap en storytelling: Raak! Benut de kracht van je persoonlijke verhaal.