[column] Change is good: van groei naar duurzaam

Ging het de laatste decennia, sterk gevoed door het angelsaksisch denken, vooral om economische groei, winst en aandeelhouderswaarde, het economisch tij is nu sneller aan het keren. Ook de grote zorgen over de klimaatsveranderingen voeden dat denken. De grenzen van het systeem waarin economische groei boven alles gaat zijn bereikt.

De crisis maakt verregaande verandering in de economie voorstelbaarder.

Een groot aantal markten waren al verzadigd of hadden de verzadiging in zicht, uitgezonderd de online verkopen. Om groei te bevorderen werd er wereldwijd steeds meer van hetzelfde geproduceerd met als resultaat, inderdaad, vaak groeiende omzetcijfers. Maar ook veelal lagere opbrengsten (door prijsdruk & toenemende concurrentiedruk) en de consumenten sloegen op grote schaal in. De verschraling in het winkelbestand sloeg de laatste jaren langzamerhand toe en de discounters in textiel, schoenen en andere non-food namen grote delen van de winkelstraten over. Dat alles heeft tot een flinke vraaguitval geleid, vele sectoren hebben thans flink omzetverlies in 2020.

Vegolutie, aangestuurd door Unilever (foto: de Merkcommissarissen®)

Less = more

Intussen beseft een groeiend aantal mensen dat de wereld snel verandert. Corona stuurt momenteel ons gedrag om te voorkomen dat wij zelf of anderen ziek worden. Bij steeds meer grote bedrijven is het besef doorgedrongen dat het anders moet. Duurzaamheid bij productie en handelen wordt steeds vaker verankerd in de strategie en mede daardoor gaat de aandeelhouderswaarde in financieel opzicht naar het tweede of een nog lager plan.

De betekeniseconomie wint terrein en de reputatie van bedrijven en personen is intussen heel belangrijk geworden voor directies en ondernemers.

Consumenten, burgers, zien ook die verandering en passen in enige mate hun koopgedrag aan. Dat verklaart bijvoorbeeld de sterke trend naar vega voedsel. Maar ook worden veel bestaande woningen verduurzaamd door isolatie en zonnepanelen en nieuwe woning worden standaard al duurzaam gebouwd. Huiseigenaren worden vaak zelf producent met hun zonnepanelen. Ook de mobiliteit wordt steeds duurzamer met de toename van elektrische auto’s, scooters, fietsen en straks ook vliegtuigen.

Het aantal consumenten wat minder wil kopen c.q. consumeren en tegelijk meer duurzame producten wil aanschaffen groeit door. De economie moet volgens hen een stuk duurzamer worden door veel minder CO2-uit te stoten, door efficiënter om te gaan met grondstoffen en door anders consumeren.

Betekeniseconoom Kees Klomp stelt dat de grenzen van het systeem waarin economische groei boven alles gaat zijn bereikt. Overal ter wereld gaan de sociale en ecologische alarmbellen af. De planeet is op, net als de meeste mensen. Volgens Kees Klomp zijn we allang een onomkeerbaar pad ingeslagen richting een systeem waarin niet de markt en winstmaximalisatie, maar gemeenschappen en de aarde centraal staan. 

Millennials vertonen een ander consumptiegedrag

Transitie van de economie

Het is bij een grote verandering in de economie belangrijk dat het inkomen van mensen en ondernemers wel op peil blijft. Dat kan bijvoorbeeld door niet altijd te jagen op een zo groot mogelijk winstbejag, maar bijvoorbeeld door medewerkers te laten delen in het resultaat.

In het bedrijfsleven zie je steeds meer worstelingen met verdienmodellen. Veel bedrijven zitten nog altijd vast aan duur vastgoed en infrastructuur, lange termijn afschrijvingen en hoge kosten. Er staat veel op het spel. Tegelijkertijd zien we de opkomst van grote ICT-bedrijven uit Silicon Valley en Azië, het zogenoemde platformkapitalisme: Airbnb, Uber, Instagram. Ze hebben allen relatief weinig mensen in dienst, hebben daarom lage kosten en maken enorme winsten. Ze realiseren vernieuwing, maar leggen tegelijk ook risico's bij anderen neer.

Altijd maar willen groeien als bedrijf of organisatie heeft nog een ander nadeel. Heel vaak wordt groei gefinancierd met leningen met hoge rentes. Aangezien zeker niet alle bedrijven overeind blijven, is de praktijk dat vele eigenaren en aandeelhouders met de schulden blijven zitten, een donkere kant van groei.

Er is veel te zeggen voor de circulaire economie, maar die is alleen maar mogelijk als je door de hele keten, van grondstof tot product, met elkaar meedenkt. De rol van de overheid is mede sturend op het veranderingsproces.

Nederland ná corona

Overconsumptie heeft ook nadelige gevolgen. Dus is het tijd om na te denken over concrete, duurzame, oplossingen.

Hoe schakelen we over naar een samenleving waarin we minder kopen en meer waarde hechten aan onze spullen?

Soms is een stevige crisis zoals nu nodig om het denken en vervolgens handelen van mensen sneller in beweging te krijgen. Hoe willen we dat de wereld over een paar jaar er uit ziet en welke bijdrage leveren wij als individu, als groep en als organisatie daaraan? De reeds ingezette duurzaamheidtrends zullen aanzwellen en grotere groepen mensen zullen hun (koop)gedrag gaan aanpassen.

Dat alles stuurt de economie naar een andere veel meer duurzame en aanmerkelijk minder op winstbejag gestuurde economie. Groei zal er ook zijn, maar dan veel meer in termen van bijdragen aan de maatschappij, aan het klimaat en tevredenheid van klant en medewerkers. Slimme ondernemers en bestuurders lopen hier op vooruit en hebben hun strategie al bijgesteld.

Degene die met name bepaalt in welke mate en welk tempo de economie verandert is de burger als consument; wat koopt die voortaan, wat eet die, hoe reist die, welke diensten neemt die af? Dat alles maakt de drang om mee te veranderen uitdagend, maar dat de economie verandert staat vast.