[column] De gecoronaliseerde Homo Economicus

Onze huizen, onze auto’s, onze sloepen, onze spullen, onze reizen werden de afgelopen jaren steeds luxer, duurder en groter. We consumeerden tegen de klippen op en China was intussen de grote productiehal van de wereld geworden. We hadden het toch verdiend, was het motto.                                                              

Fase 1: De overheid in charge

Nadat we in Nederland in de gaten kregen dat Corona na China en Italië ook Nederland en de rest van de wereld zou aandoen, nam de overheid samen met RIVM de regie over en voerde de “intelligente lockdown” in met als gevolg dat tegelijk een heel groot deel van onze economie op slot ging.

Heel veel bedrijven en winkels moesten dicht. Werken mocht nog wel, maar dan thuis en reizen met het OV kon alleen als je een heus vitaal beroep had. Waarvan er opeens velen waren.

De overheid was niet voorbereid op een pandemie als deze en de jarenlange bezuinigingen in de zorg zorgden ervoor dat we veel te weinig IC capaciteit, testmaterialen en beschermingsmaterialen hadden. Nederland raakte in paniek en de virologen hadden de macht gegrepen.

Fase 2: De verwondering

Waar moest je nu met het zich opdringende koopgedrag naartoe, die koopklier was immers niet locked.             Hoe zal dat gaan met thuiswerken, hoe is het om je (groot-)ouders een lange tijd niet te zien. Is beeldbellen wel zo nuttig als echt vergaderen. Vele vragen wierpen zich tegelijk op. Online commercie groeide al stevig de laatste jaren, maar kreeg nu een ongelooflijke boost evenals de supermarkten die zwaar plusten met omzetten dankzij de sterk toegenomen thuisconsumptie.

Velen leerde de afvalstortplaatsen opeens kennen en stonden er lang in de rij, want je huis en zolder opruimen was intussen hobby nummer 1 geworden in coronatijd.

Hobby nummer 2 werd klussen. De bouwmarkten kenden ongekende pieken en moesten de cohorten met (nieuwe) klussers voor en in de winkels stroomlijnen vanwege Covid-19 maatregelen.

Nederland was deze maanden nog veel meer online dan voorheen en liet in toenemende mate zijn of haar stem, mening, ongenoegen en afkeuring gelden. Een goed voorbeeld daarvan was de niets ontziende storm van verontwaardiging die de politie (eerst USA, daarna ook Nederland) op zijn dak kreeg vanwege onnodig bruut geweld jegens George Floyd. Een massale volksopstand en demonstraties volgden.

Intussen is er rebellie uitgebroken en pikken grote groepen de 1,5 meter afstandsregel niet meer en bruuskeren de overheid zelfs met paginagrote advertenties.

Fase 3: Fall out

Grote keerzijde van het coronagebeuren is het verlies van werk en inkomen voor vele duizenden   ZZP’ers en ondernemers. Bedrijven, organisaties en overheden stelden al bij het begin van het coronatijdperk hun opdrachten aan ZZP’ers uit of annuleerden deze en velen kwamen daardoor subiet zonder inkomen. Daarnaast zijn veel bedrijven intussen al begonnen met hun bedrijven flink af te slanken en werknemers te ontslaan. Dat gaat ten koste van de koopkracht.

Door de overheid opgelegde sluiting van vele sectoren zoals horeca, reizen, cultuur, retail zijn ook duizenden ondernemers in de problemen gekomen en zal een groot deel ervan niet overleven. Een waar slagveld. Het zal duidelijk zijn dat de bestedingskracht van de betrokkenen flink zal afnemen. Intussen loopt de kloof tussen rijk en arm verder op en groeien de rijen voor de voedselbanken.

Door het voorval met George Floyd is racisme wereldwijd een centraal thema geworden en noopt bedrijven, merken en BN’ers om hun eigen gedrag, beleid en communicatie te screenen. Zo boycotten adverteerders als Albert Hein, Gillette en Bavaria intussen het programma VI met Johan Derksen.

Een oud en vertrouwd merk als Uncle Ben staats zelfs ter discussie. Het merk Uncle Ben’s, bekend van onder meer rijst en sauzen, verdwijnt mogelijk binnenkort uit de winkelschappen. Het merk en het logo wordt door sommigen nu meer nog dan voorheen als racistisch ervaren omdat de bijnaam ‘Uncle’ zou verwijzen naar slavernij. Voor hoofdmerk Mars is dat reden om de naam en het logo van Uncle Ben’s te herzien. Welke merken zullen nog volgen?

Maar er gebeurde ook onverwachte dingen. Zo verhoogde ’s lands grootste kruidenier Albert Heijn in juni zijn prijzen ondanks het feit dat de omzetten toch al flink waren gestegen. AH let niet meer op de kleintjes, zo lijkt het. Concurrent DIRK wist daar wel raad mee en ontketende een prijzenoorlog.

Fase 4: Change, van Homo Economicus naar Hominem Humilem

Omdat we vele maanden veel thuis zijn geweest, ook voornamelijk thuis hebben gewerkt en op elkaars lip hebben gezeten hebben we elkaar beter leren kennen en zijn elkaar daardoor meer gaan waarderen. (uitzonderingen daargelaten).

Het is te voorspellen dat wij met elkaar daarom meer oog en aandacht als ook zorg zullen hebben voor mens en samenleving. We nemen elkaar weliswaar ook meer de maat (online) maar spreken veel meer als voorheen ons respect en waardering uit, denk aan de kanjers in de zorg en vele anderen.

CEO’s en leiders van organisaties en bedrijven zullen ongetwijfeld ook veel meer hun beleid afstemmen op de samenleving en het milieu. Leiderschap tonen en betekenisvol ondernemen is thans het credo. Financieel gewin blijft belangrijk om te overleven, doch maatschappelijke waarde creatie wordt belangrijker dan voorheen.

Als mens hebben we ontdekt wat Engelsen bedoelen met your home is your castle. Nog nooit hebben we zoveel verbouwd in en rond ons huis. De vakantie in eigen land begint thuis.

Maar kunnen we als volleerde Homo Economicus ook echt veranderen naar een Hominem Humilem? (bescheiden mens). Gaan we dan inderdaad minder (of toch weer meer):

•             Gaan we meer huiswerken (en dus minder files)

•             Gaan we meer of minder met het openbaar vervoer reizen

•             Gaan we inderdaad in eigen land op vakantie (en de economie stutten)

•             Gaan we toeristen wegjagen uit Amsterdam (B&W)

•             Treden we weer meer in vaste dienst i.p.v. eigen baasje te zijn

•             Willen we de dokter voortaan alleen nog maar via beeldbellen consulteren (E-health)

•             Gaan we echt vlees laten liggen voor nepvlees (leuk voor Unilever e.a.)

•             Blijven we net zoveel online kopen als nu

•             Gaan we onze welvaart eerlijker verdelen

•             Gaan we meer online leren i.p.v. in de collegebanken te zitten

•             Gaat de zorg nu beter toegerust worden op een pandemie als deze

•             Gaan we minder consumptiegoederen kopen en langer ermee doen

Kortom, is er nog toekomst voor Homo Economicus of vergrijst die mee met de babyboomers?